Setiap negara di dunia pasti mempunyai data tentang jumlah penduduk yang mempunyai fungsi dan peranan yang sangat penting untuk mengumpulkan berbagai data tentang kependudukan pemerintah Indonesia dengan menggunakan beberapa metode tertentu.
Di Indonesia, agensi khas yang bertanggungjawab mengumpul data penduduk ialah Badan Pusat Statistik atau BPS.
Kewujudan sesuatu data menjadi aspek yang sangat penting untuk menyiasat sesuatu masalah kependudukan yang memudahkan penggubalan pelbagai dasar berkaitan pendidikan, kesihatan, ekonomi dan sosial.
BPS akan bertanggungjawab untuk menjalankan tinjauan statistik termasuk menyediakan data kepada agensi kerajaan lain dan orang ramai. Institut ini menerbitkan statistik ekonomi, perubahan dan pembangunan di Indonesia secara berkala agar data yang digunakan tepat.
Definisi sumber data penduduk
Sumber data ialah data statistik yang dikeluarkan oleh pegawai, organisasi kerajaan, serta organisasi dan individu swasta, yang boleh dalam bentuk, graf, nombor, jadual dan data statistik yang berbeza.
Secara umumnya, sumber data penduduk di Indonesia adalah daripada agensi rasmi kerajaan yang bertanggungjawab mengumpul, menerbitkan dan juga memprosesnya.
BPS sebagai badan statistik rasmi kerajaan Indonesia menggunakan pelbagai kaedah pengumpulan data yang terbahagi kepada dua kaedah pengumpulan data iaitu kaedah data primer iaitu data yang diperoleh secara langsung dan data sekunder iaitu diperoleh daripada pelbagai sumber rasmi lain.
Cara mengumpul data penduduk
1. Banci penduduk
Salah satu langkah dalam menentukan ukuran populasi, baik di Indonesia maupun di negara lain, adalah metode sensus penduduk, yaitu proses yang digunakan untuk mengumpulkan, memproses, dan menyebarkan data penduduk di suatu daerah.
Di Indonesia sendiri, sensus penduduk dilakukan pada tahun yang berakhir dengan nol atau setiap 10 tahun sekali, dan mempunyai manfaat untuk menentukan status suatu kawasan pada masa yang akan datang.
Terdapat pelbagai jenis banci penduduk, berdasarkan jenisnya, termasuk banci penduduk, banci kediaman, banci kilang dan perindustrian, dan banci pertanian. Berdasarkan tempat kediaman, banci dibahagikan kepada kategori praktikal dan undang-undang. Ia kemudiannya dibahagikan kepada isi rumah dan canvasser berdasarkan cara data dikumpul.
Semestinya dengan mengadakan bancian penduduk ini bertujuan untuk memaklumkan tentang pelbagai perubahan yang berlaku pada penduduk dari semasa ke semasa dalam tempoh mendapatkan maklumat bancian. Kemudian ketahui bilangan, taburan dan kepadatan penduduk di setiap kawasan.
Selain itu, bancian digunakan untuk mencari pelbagai maklumat seperti kadar kelahiran, kadar kematian, migrasi dan faktor yang mempengaruhinya serta sebagai sumber data yang sah untuk merancang dan menentukan dasar pembangunan negara pada masa hadapan.
2. Pendaftaran penduduk
Di Indonesia sendiri, pendaftaran penduduk telah diamalkan sejak abad ke-19 dengan aktiviti oleh kerajaan tempatan dengan kerjasama keluarga untuk mendaftarkan acara penting berkaitan kelahiran, kematian, perkahwinan, pengangkatan dan acara penting lain.
Tujuan kaedah pendaftaran ini adalah untuk mengumpul data yang boleh diproses sebagai perancangan selanjutnya dalam sesebuah kerajaan. Namun begitu, proses pendaftaran penduduk ini masih mempunyai pelbagai kelemahan seperti data yang tidak sah sehingga tidak menggambarkan data sebenar.
Kaedah ini mengumpul pelbagai maklumat tentang peristiwa penting yang dialami oleh manusia di sesuatu kawasan, yang mana data tersebut kemudiannya diagregatkan dan digunakan sebagai sumber data rasmi untuk mengira semua peristiwa demografi.
Liputan data yang diperoleh daripada kaedah pendaftaran penduduk, sudah tentu, sangat bergantung kepada kesedaran dan keprihatinan masyarakat untuk pelaporan lengkap, tepat dan sebahagian daripada peristiwa keluarga penting.
3. Tinjauan penduduk
Tinjauan populasi ialah satu proses mengumpul data populasi menggunakan data sampel menggunakan pengiraan statistik data sampel untuk mewakili beberapa kumpulan populasi.
Tinjauan demografi dilakukan dengan cara ini untuk mendapatkan sumber data demografi, kemudian pada langkah seterusnya data dipersembahkan daripada pelbagai analisis untuk dipaparkan dan diumumkan kepada umum.
Jenis tinjauan demografi terbahagi kepada tiga kategori, iaitu tinjauan satu peringkat untuk mendapatkan data tentang pelbagai peristiwa demografi dengan bertanya kepada responden beberapa soalan tentang peristiwa demografi yang berbeza dalam tempoh tertentu.
Tinjauan dua peringkat kemudiannya dijalankan dengan lawatan berulang ke beberapa responden untuk merekodkan peristiwa dalam tempoh masa tertentu. Yang terakhir ialah tinjauan jenis hibrid dengan menggabungkan kaedah tinjauan satu peringkat atau pelbagai peringkat dengan kaedah pendaftaran.
Fungsi sumber data populasi
Sumber data penduduk sememangnya amat penting kerana ia digunakan untuk pelbagai tujuan dan amat berguna untuk menyokong pelbagai keperluan dalam kerajaan pada masa hadapan. Beberapa fungsi sumber pengumpulan data demografi adalah seperti berikut:
1. Pengetahuan tentang taburan penduduk
Dengan tinjauan yang dijalankan oleh kerajaan, kerajaan lebih mengetahui kawasan dan wilayah mana yang mempunyai penduduk yang semakin ramai supaya kerajaan dapat memaksimumkan pembangunan di sesuatu kawasan.
2. Memastikan lebih kesihatan penduduk
Dengan adanya data demografi, kerajaan dapat mengetahui keadaan kebajikan dalam sektor kesihatan, mengenai jumlah hospital di kawasan tertentu juga dapat dilihat melalui data ini.
3. Jumlah penduduk akan ditakrifkan dengan jelas
Sudah tentu, tujuan bancian penduduk adalah untuk mencari jumlah penduduk termasuk bilangan lelaki, wanita, umur dan semua data lain.
4. Kemudahan pendidikan yang lebih adil
Kerajaan pasti akan mengetahui bilangan sekolah di setiap daerah. Di Indonesia sendiri, terdapat beberapa kawasan terpencil yang masih sangat kecil dan kemudahan sekolah masih belum mencukupi sebagai tempat pembelajaran turun temurun di negara ini.
Dengan mengadakan bancian ini, sudah pasti kerajaan akan menyediakan kemudahan yang sama di setiap wilayah untuk mencapai keadilan bagi seluruh rakyat Indonesia.
5. Kebajikan penduduk
Kesejahteraan penduduk Indonesia di setiap wilayah mempunyai tahap kesejahteraan yang berbeza. Dengan adanya data demografi, kerajaan boleh memberikan subsidi dan bantuan yang sewajarnya kepada rakyatnya di kawasan yang memerlukan ini.
