Bentuk permukaan bumi juga dipanggil pelepasan permukaan bumi, yang dibentuk oleh proses endogen dan eksogen. Endogenous ialah daya yang datang dari dalam bumi manakala eksogen ialah daya yang datang dari luar bumi.
Daya endogen yang berasal dari perut bumi mempunyai sifat membina seperti aktiviti tektonik dan gunung berapi. Sementara itu, daya eksogen yang disebabkan oleh udara, angin, hujan dan suhu mempunyai sifat yang merosakkan. Kedua-dua daya ini telah menyebabkan bentuk muka bumi berubah sepanjang sejarahnya sehingga mengakibatkan rupa bumi (kitaran geologi).
Terdapat daya endogen dan eksogen yang mengubah bentuk permukaan bumi, terdapat dua jenis permukaan bumi iaitu relief darat dan relief lautan. Di sini kita membincangkan jenis permukaan tanah dan penerangannya.
Bentuk bumi
Bentuk muka bumi di darat mempunyai pelbagai jenis, antaranya ialah gunung, ketinggian, lembah dan sebagainya. Walaupun tasik dan sungai dikelaskan sebagai air, ia juga merupakan bentuk tanah. Jenis pelepasan tanah di atas tanah dan penerangannya di bawah.
Seperti yang kita ketahui, gunung adalah bentuk permukaan bumi yang paling tinggi dan paling dikenali. Ketinggian gunung biasanya mencapai ribuan meter, juga dikenali sebagai meter di atas paras laut (Masl).
Gunung terbentuk oleh kuasa endogen seperti aktiviti tektonik dan gunung berapi. Gunung ini mempunyai 3 bahagian iaitu puncak gunung, lereng gunung dan lereng gunung. Indonesia sendiri mempunyai banyak gunung, ia dipanggil beberapa gunung besar seperti Gunung Sumeru, Gunung Gamalama, Gunung Agung dan Gunung Merapi.
Gunung ialah himpunan gunung yang bersambung antara satu sama lain, kecuali mempunyai beberapa gunung yang berderet dan mencampurkan perbezaan gunung dan gunung, iaitu gunung biasanya tidak lagi aktif secara volkanik.
Pergunungan terbentuk hasil daripada daya endogen, iaitu proses sesar dan lipatan dari dalam bumi. Gunung itu sendiri adalah gunung tinggi dan gunung rendah, gunung mempunyai bentuk yang memanjang.
Beberapa contoh gunung di Indonesia ialah Pegunungan Ding, Pegunungan Bukit Barisan, dan Pegunungan Maratus.
Berbeza sedikit dengan gunung, walaupun lebih tinggi daripada dataran di sekelilingnya, bukit lebih rendah daripada gunung. Bukit ialah bentuk muka bumi yang terdiri daripada rangkaian bukit yang memanjang.
Ketinggian bukit-bukit ini adalah antara 20 hingga 300 meter, contohnya adalah bukit Tinggi dan Sumedang.
Ketinggian tanah adalah rata dan luas, tetapi di kawasan tinggi, dataran tinggi atau dataran tinggi mempunyai ketinggian 200 hingga 1500 meter dari aras laut. Dataran tinggi terbentuk melalui hakisan dan pemendapan dan juga boleh terbentuk daripada bekas kawah gunung berapi atau kawah gunung berapi yang luas.
Contoh tanah tinggi di Indonesia termasuk Tanah Tinggi Gayo Aceh, Dataran Tinggi Ding di Jawa Tengah, dan Tanah Tinggi Malang di Jawa Timur.
Tanah pamah adalah bentuk tanah berupa tanah yang luas dengan ketinggian 0 atau setara dengan permukaan laut hingga 200 meter dari permukaan laut. Tanah pamah merupakan tempat penempatan penduduk dan mempunyai tanah yang boleh digunakan untuk pertanian.
Contoh tanah pamah di Indonesia termasuk dataran rendah pantai utara Jawa dan dataran rendah pantai timur Sumatera.
Lembah adalah sebahagian daripada tiang yang terletak di antara bukit atau gunung, atau boleh dikatakan lembah terletak di antara lereng bukit dan gunung. Lembah ini berbentuk seperti kolam.
Oleh kerana ia terletak di antara bukit atau gunung, lembah juga dibentuk oleh daya endogen dalam bentuk lipatan atau sesar yang terbentuk bersama dengan bukit atau gunung. Contoh ngarai termasuk Ngarai Baliem, Ngarai Bada, dan Ngarai Anai, serta Ngarai Sianok yang terkenal di Sumatera.
Bentuk lautan Bumi
Pelepasan lautan ialah permukaan bumi yang dikelilingi dan dilitupi oleh air. Terdapat pelbagai jenis bentuk muka bumi yang diterangkan di bawah.
Gunung laut ialah gunung yang kakinya berada di dasar laut, tetapi puncaknya biasanya kelihatan di atas paras laut.
Seperti gunung di Bumi, gunung laut terbentuk oleh aktiviti endogen dari dalam Bumi, iaitu aktiviti gunung berapi dan tektonik. Gunung Anak Krakatau adalah contoh gunung laut.
Ia juga dipanggil dataran tinggi benua pelantar benua Dasar laut berada di pinggirnya, ia mempunyai bentuk ke bawah yang menonjol dan cerun dari daratan menuju ke laut.Lokasi benua itu termasuk laut cetek sedalam 200 meter.
Beberapa contoh pelantar benua termasuk Dataran Tinggi Sunda, Dataran Tinggi Laut Barents dan Dataran Tinggi Korea di Laut Kuning.
Juga dipanggil cerun benua cerun benua, terletak di pinggir cerun benua cetek dengan kedalaman sehingga 1500 meter dengan sudut cerun kurang daripada 5 darjah. Relief ini merupakan relief dasar laut yang menurun dan curam.
Cerun benua terbentuk oleh daya endogen dari dalam bumi dalam bentuk sesar atau pergerakan tektonik. Contoh cerun benua ialah Laut China Selatan.
Permatang laut boleh dikatakan serupa gunung atau bukit tetapi berada di dalam laut, relief ini terletak di dasar laut pada kedalaman lebih 1500 meter. Bentuk relief rabung laut ini adalah relief yang banyak terdapat di dasar laut. Contoh rabung marin ialah Central Atlantic Ridge.
Permatang laut ialah permatang laut yang memisahkan dua bahagian laut, permatang laut ialah tempat tidur yang keluar dengan cara yang memisahkan perairan antara satu sama lain. Contoh ambang marin termasuk ambang Laut Sulu dan ambang Laut Gibraltar.
Dasar laut adalah dasar dalam dengan bentuk cekung bulat, dasar laut dibentuk oleh daya endogen, iaitu aktiviti tektonik. Contoh lubang laut ialah lubang laut Sulu, iaitu sedalam sehingga 5000 meter.
