Keadaan geografi Indonesia yang pelbagai boleh memberi kesan positif dan negatif kepada kehidupan manusia. Jika dilihat dari impak positifnya, Indonesia mempunyai kepelbagaian flora dan fauna.
Namun, ini tidak menafikan keadaan geografi Indonesia juga berpotensi berlaku bencana alam. Salah satu bencana alam yang mungkin berlaku di Indonesia ialah hakisan. Jadi apakah yang dimaksudkan dengan hakisan?
Menurut Badan Pengurusan Bencana Negara (BNPB), hakisan ialah ubah bentuk tanah atau batu akibat daya air, angin, ais, dan kesan graviti terhadap organisma hidup. Sedangkan menurut Kamus Besar Bahasa Indonesia (KBBI), erosi adalah pengikisan permukaan bumi oleh beberapa kekuatan seperti air yang mengalir, es, angin dan ombak.
Secara umumnya, hakisan atau hakisan ialah proses menghanyutkan tanah. Hakisan boleh berlaku secara semula jadi atau hasil daripada aktiviti manusia. Salah satu contoh hakisan yang disebabkan oleh aktiviti manusia ialah hakisan di lereng gunung berapi, yang berlaku akibat pemotongan sejumlah besar pokok di dalam hutan.
Selain penebangan hutan, aktiviti pembangunan yang dilakukan oleh manusia juga menjejaskan keutuhan bumi. Bencana hakisan boleh membawa kepada banyak perkara, seperti pemindahan tanah kediaman, kehilangan kandungan mineral dalam tanah, pengurangan keupayaan tanah menyerap air sehingga tanah menjadi tandus.
Faktor yang menyebabkan hakisan
Hakisan boleh berlaku disebabkan oleh faktor semula jadi dan juga aktiviti manusia. Beberapa faktor semula jadi seperti topografi, cuaca, keadaan tanah dan tumbuh-tumbuhan menyebabkan hakisan. Manakala faktor manusia pula disebabkan oleh keperluan yang terus berkembang dalam kehidupan seharian. Dalam berikut, kami menerangkan faktor-faktor yang menyebabkan hakisan.
- topografi
Seperti yang diketahui, topografi ialah bentuk muka bumi atau rupa bumi, secara semula jadi atau buatan. Kelegaan atau rupa tanah adalah berbeza di setiap wilayah. Ini disebabkan oleh naik turunnya permukaan tanah seperti paras laut, cerun, dalam bentuk cerun.
Mengapakah topografi menjadi faktor yang menyebabkan hakisan? Rupa-rupanya, kecerunan atau bentuk permukaan tanah yang berbeza menyebabkan hakisan. Semakin curam cerun, semakin mudah hakisan boleh berlaku. Cerun curam boleh meningkatkan tenaga kinetik aliran air.
Contohnya, di kawasan yang mempunyai cerun yang agak curam, hujan yang turun di tempat tersebut mudah menghakis tanah. Air atau hujan yang mengalir di cerun curam menyebabkan hakisan berlaku lebih cepat berbanding di tanah rata.
- iklim
Iklim ialah ciri atau ciri cuaca yang berlaku di sesuatu kawasan. Beberapa unsur dalam iklim yang boleh menyebabkan hakisan ialah pemendakan dan suhu. Keamatan hujan yang tinggi di sesuatu kawasan juga menyebabkan hakisan yang tinggi.
Tenaga kinetik daripada hujan di atas tanah boleh menyebabkan pecahan agregat atau komponen tanah. Terutama apabila terdapat hujan lebat dengan intensiti tinggi, walaupun hakisan kecil boleh berlaku dalam tempoh yang singkat. Sekiranya jumlah hujan dan intensitinya cukup tinggi, hakisan tanah juga tinggi.
Bukan sahaja intensiti hujan yang tinggi, kawasan yang dilanda ribut dan angin kencang juga mudah mengalami hakisan. Zarah tanah mudah diangkut oleh angin berintensiti tinggi.
Kawasan yang terdedah kepada hakisan akibat faktor angin seperti pantai dan padang pasir. Zarah tanah berpasir di kedua-dua tempat ini mudah diangkut ke tempat lain kerana angin kencang.
- keadaan tanah
Keadaan tanah adalah faktor yang menyebabkan hakisan disebabkan oleh tekstur dan struktur tanah yang berbeza. Selain itu, jumlah bahan organik dan penyerapan air juga mempengaruhi sama ada tanah mudah terhakis atau tidak.
Tanah bertekstur halus secara amnya terdedah kepada hakisan. Tanah bertekstur halus mudah rosak oleh aliran air. Di samping itu, tanah yang mempunyai kandungan organik yang rendah dan tidak telap air juga terdedah kepada hakisan.
Tetapi ia berbeza daripada tanah dengan struktur berhalangan atau bulat yang biasanya lebih tahan terhadap hakisan. Kerana tanah jenis ini boleh menyerap lebih banyak air. Tanah dengan struktur rasuk juga mempunyai penyerapan air yang tinggi dan kandungan organik. Oleh itu, tanah jenis ini tahan terhadap hakisan.
Bukan sahaja tekstur tanah, aktiviti tektonik juga menyebabkan hakisan. Aktiviti tektonik yang perlahan-lahan membentuk landskap boleh menyebabkan hakisan di sesuatu kawasan.
- hidup tumbuhan
Menurut KBBI, tumbuh-tumbuhan adalah hidupan tumbuhan. Hidupan tumbuhan ini membentuk komuniti dalam ekosistem. Tumbuhan boleh menjadi faktor penyumbang serta hakisan yang perlahan.
Kawasan yang penuh dengan pokok, pokok renek dan tumbuh-tumbuhan akan sukar dihakis kerana tanah pelindung atau penampan. Kawasan tumbuh-tumbuhan yang lebat boleh didapati di hutan tebal atau tanah dengan rumput tebal.
Manakala kawasan yang tiada tumbuh-tumbuhan akan terdedah kepada hakisan. Sebagai contoh, di padang pasir yang tidak mempunyai tumbuh-tumbuhan yang tebal, hakisan mudah berlaku di kawasan tersebut.
- Aktiviti manusia
Faktor terakhir hakisan ialah aktiviti manusia. Salah satu aktiviti yang sedang dilakukan kebelakangan ini ialah penebangan hutan. Penebangan hutan dengan menebang pokok pasti menyebabkan hakisan. Ketiadaan tumbuh-tumbuhan di dalam hutan menyebabkan tanah mudah terhakis kerana tidak mempunyai perlindungan.
Selain daripada penebangan hutan, satu lagi aktiviti manusia yang menyebabkan hakisan ialah kehilangan tanah pertanian yang ditukar menjadi petempatan. Penggunaan baja yang menjejaskan struktur tanah juga merupakan salah satu punca hakisan. Ini kerana keadaan tanah akan berubah dan terdedah kepada hakisan.
