Elektrik adalah satu siri sains fizikal dan termasuk sebagai sumber tenaga yang dijalankan melalui kabel atau media lain sebagai konduktor. Tenaga ini boleh ditukar kepada pelbagai bentuk tenaga lain seperti haba, gerakan, cahaya, kimia, dll.
Sementara itu, loji janakuasa ialah satu set atau sistem yang terdiri daripada pelbagai mesin dan peralatan lain yang direka untuk menghasilkan tenaga elektrik. Bahagian ini biasanya turbin dan penjana.
Terdapat banyak jenis loji janakuasa dan ia biasanya dinamakan mengikut bahan mentah utama. Di bawah ini adalah ringkasan jenis-jenis janakuasa di Indonesia.
1. Loji kuasa solar
Jenis pertama ialah loji tenaga solar atau singkatannya PLTS iaitu sumber penjanaan elektrik yang menggunakan tenaga solar. Penggunaan tenaga suria sebenarnya telah wujud sejak sekian lama, sejak abad ke-3 SM di Greece dan Rom hingga menyalakan obor suci dalam upacara keagamaan.
PLTS hanya digunakan pada tahun 1980-an oleh Badan Penilaian dan Aplikasi Teknologi (BPPT) di Indonesia. Ketika itu, BPPT segera memasang 80 unit di Desa Sukatani, Jawa Barat. Setakat ini, terdapat ribuan PLTS di Indonesia, bertaburan di kawasan berbeza, dan yang terbesar adalah di Likopang Timur, Minahasa Utara. Selain Minahasa, ada juga di NTT, Bali, Pulau Seribu dan kawasan lain.
Salah satu kelebihan loji tenaga solar ialah ia mesra alam dan tidak pernah kehabisan, dan penggunaannya boleh dipantau. Walau bagaimanapun, ia juga mempunyai kelemahan, iaitu memerlukan wang yang banyak, mempunyai kuasa yang sedikit, mengambil ruang, dan perlu diganti dengan kerap selama 2-4 tahun.
2. Loji kuasa wap
PLTU atau loji kuasa wap ialah sumber tenaga elektrik yang menggunakan wap panas untuk menggerakkan turbin. Stim panas boleh dihasilkan daripada pelbagai sumber seperti arang batu dan bahan api lain yang boleh memanaskan air untuk membebaskan wap.
Sumber tenaga ini mula digunakan pada tahun 1882 di Jerman, tepatnya di bandar Alberfeld. Ia diperkenalkan di Indonesia oleh Belanda, iaitu pada tahun 1899 di Batavia atau Jakarta sekarang.
Berbanding dengan panel solar atau PLTS, PLTU adalah lebih murah dan juga boleh beroperasi selama 24 jam. Selain itu, bahan mentah iaitu arang batu mudah didapati dan mudah diangkut ke mana-mana.
Malangnya, arang batu mempunyai kesan sampingan yang berbahaya kepada kesihatan kerana ia boleh mengganggu kesihatan pernafasan organisma hidup. Jika PLTU boleh mengganggu alam sekitar kerana menjana sisa.
3. Loji kuasa gas
Loji janakuasa gas dengan singkatan PLTG merupakan sumber yang menghasilkan tenaga elektrik menggunakan udara panas daripada gas asli. PLTG pertama di dunia telah dicipta oleh seorang jurutera bernama George Brighton dari Boston pada tahun 1870.
Selepas 27 tahun, Indonesia berjaya menubuhkan loji janakuasa gas pertama di Sungai Ciliwung di Jawa Barat. Loji janakuasa ini merupakan antara sumber tenaga utama yang digunakan oleh Syarikat Elektrik Negeri atau PLN.
Gas ekzos yang digunakan dalam loji ini boleh digunakan untuk PLTU jadi menggabungkan kedua-duanya bukanlah sesuatu yang luar biasa. Gabungan PLTG dan PLTU dikenali sebagai PLTGU. Kelebihan PLTG adalah kos yang agak berpatutan dan hanya mengambil masa yang singkat dalam proses pengeluaran.
Bagaimanapun, PLTG tidak boleh bertahan lama dan masih bergantung kepada keadaan semula jadi dan iklim. PLTG di Indonesia boleh didapati di kawasan Bontang, Pontianak, Singkawang, Kota Baru, Bengkayang dll.
4. Loji kuasa hidroelektrik
Tenaga hidro, singkatan PLTA, merupakan sumber tenaga elektrik yang menggunakan air sebagai bahan mentah untuk memutar turbin. Loji janakuasa jenis ini mula dibangunkan di England oleh William George Armstrong pada tahun 1870. Manakala di Indonesia, tenaga hidro hanya terdapat di Tunsi Lama, Sulawesi Utara pada tahun 1912.
Seperti loji janakuasa lain, kuasa hidro juga mempunyai kelebihan dan kekurangan. Kelebihan kuasa hidro ialah ia lebih mesra alam kerana ia tidak menghasilkan gas rumah hijau, tetapi ia boleh menghasilkan lebih banyak tenaga berbanding jenis lain. Air yang digunakan oleh tumbuhan ini boleh digunakan untuk tujuan lain juga. Walau bagaimanapun, kos pengeluaran adalah tinggi, tanah luas, dan boleh merosakkan ekosistem akuatik di sekelilingnya.
5. Loji kuasa geoterma
Loji janakuasa geoterma atau Geoterma dikenali sebagai PLTP yang menggunakan tenaga geoterma. Tenaga ini berada di dalam perut bumi, jadi perigi diperlukan untuk menerimanya. Loji kuasa geoterma pertama di dunia wujud di Larderlo pada tahun 1912 dan tidak lama kemudian dibangunkan di Indonesia.
PLTP pertama Indonesia terletak di Kamojang, Jawa Barat dan telah mula berkembang ke kawasan lain seperti Sumatera Utara, Lampung, NTT dan Sulawesi Utara. Malah pada hari ini negara kita merupakan negara yang mempunyai tenaga PLTP terbesar di dunia.
PLTP merupakan sumber tenaga elektrik yang tidak menghasilkan pencemaran, jadi ia selamat untuk alam sekitar dan boleh dibina di bawah tanah dan bahan mentahnya boleh diperbaharui untuk kekal selama-lamanya. Sebenarnya terdapat ratusan tompok yang boleh dijadikan janakuasa geoterma di Indonesia, tetapi hanya 4% daripadanya digunakan kerana kosnya terlalu mahal.
6. Loji kuasa angin
Loji kuasa angin (PLTB), juga dikenali sebagai ladang angin, merupakan sumber tenaga elektrik yang menggunakan angin sebagai bahan mentah untuk menggerakkan turbin. Negara pertama yang menggunakan loji kuasa ini ialah Scotland pada tahun 1887 berkat penemuan James Blyth.
Di Indonesia, penggunaan angin untuk janakuasa komersial pertama hanya pada tahun 2014 di kawasan Sidenreng Rappang (Sidrap). Oleh kerana ia menggunakan angin sebagai bahan mentah, sumber tenaga ini akan kekal selama-lamanya.
Selain itu, PLB juga mesra alam dan hanya memerlukan sedikit tanah. Malangnya, keadaan angin sentiasa berubah, jadi ia tidak boleh dipercayai dan memerlukan banyak wang dalam proses pembuatan dan penyelenggaraan.
7. Loji kuasa diesel
PLTD atau loji kuasa diesel merupakan sumber tenaga elektrik yang bergantung kepada enjin diesel dengan diesel sebagai bahan api. Enjin diesel dicipta pada tahun 1892 oleh Rudolf Diesel. Malangnya, loji janakuasa ini tidak boleh digunakan secara besar-besaran.
Pembangkit listrik jenis ini terdapat di Kabupaten Natuna, Kabupaten Anambas, Kabupaten Lingga, Kabupaten Bintan dan Kabupaten Karimun. Kelebihan PLTD termasuk cekap pada setiap beban dan mencari bahan api dengan mudah dan hanya memerlukan beberapa operator.
8. Loji kuasa biojisim
Loji janakuasa biojisim atau PLTBm merupakan salah satu sumber tenaga yang dibangunkan baru-baru ini. Bahan mentah tumbuhan ini diperoleh daripada bahan buangan, biogas, kayu, produk tenaga seperti rami, soya dan jagung.
Kelebihan yang ditawarkan oleh loji janakuasa ini ialah ia hanya menghasilkan sedikit sisa organik, mengurangkan kesan rumah hijau malah boleh meminimumkan pencemaran. Malangnya, bahan mentah masih terhad dan kos pengeluaran tinggi. Salah satu kawasan di Indonesia yang menggunakan janakuasa ini ialah di kampung Wajuk Hulu, Daerah Siantan.
9. Loji kuasa biogas
Loji biogas, disingkatkan sebagai PLTBg, adalah alternatif kepada penjanaan elektrik yang bergantung kepada sisa kitar semula. Sisa secara amnya berasal daripada sisa cecair minyak sawit.
Dengan menggunakan sumber tenaga ini, pencemaran dapat dikurangkan dan pelepasan gas rumah hijau dapat dikurangkan kerana ia tidak menghasilkan sisa dan mesra alam.
Malangnya, sistem yang digunakan dalam janakuasa ini tidak cekap dan memerlukan wang yang banyak. Kawasan yang menggunakan PLTBg ialah Daerah Jang Kang, Daerah Dandang, Daerah Belitung Timur dan diuruskan oleh anak syarikat PT Austindo Nusantara Jaya (ANJ), iaitu AANE.
